Mag ik een alcoholverslaafde werknemer ontslaan?

"Een van mijn werknemers, die reeds meer dan 10 jaar bij mij in dienst is, is
aan de alcohol verslaafd. Sinds hij enkele jaren geleden gescheiden is,
verwaarloost hij zichzelf. Hij heeft meerdere keren onaangekondigd zijn werk
verzuimd, komt vaak te laat, ziet er onverzorgd uit, is opstandig geworden en
stinkt bijna altijd, ook in het bijzijn van klanten, naar alcohol. Ik heb hem
onlangs een laatste waarschuwing gegeven. Nu verzuimt hij opnieuw zonder
geldige reden. Zijn vader heeft hem bij mij ziek afgemeld, maar bij een beetje
doorvragen blijkt alcoholmisbruik de ware reden. Kan ik een alcoholverslaafde werknemer ontslaan?"

Op deze vraag is niet zondermeer eenduidig antwoord te geven. Met zulke gevallen moet
je als werkgever omzichtig omgaan. Allereerst zal de rechter willen kunnen vaststellen dat geen sprake is van incidenteel alcoholgebruik. Als u bij uw medewerker af en toe wel eens een alcohollucht heeft geroken of waarneemt
dat uw medewerker onder het werk alcohol nuttigt, zal dat blijkens enkele rechterlijke uitspraken op zichzelf onvoldoende zijn. Ook is het moeilijk gevolgen aan alcoholmisbruik te verbinden als dat buiten werk afspeelt, bijvoorbeeld als uw medewerker buiten werktijd dronken rondrijdt, ook al doet hij dat in een door u ter beschikking gestelde bedrijfsauto. Daarentegen dient sprake te zijn van structureel alcoholmisbruik dat voldoende functioneren van uw medewerker in de weg staat.

Een beëindiging wordt doorgaans pas als onontkoombaar beoordeeld als kan worden
vastgesteld dat goedbedoelde pogingen om uw aan alcohol verslaafde medewerker te
laten behandelen zijn mislukt. Want goedbedoelde pogingen om de aan alcohol
verslaafde medewerker van zijn alcoholprobleem af te helpen, worden in de eerste
plaats van u verwacht. Alhoewel het nog maar zeer de vraag is of alcoholverslaving een
ziekte is, gaan de meeste rechter daar wel op die manier mee om, met name als de aan
alcohol verslaafde medewerker een zogenoemde antabus- of refusalkuur ondergaat. Het
verdient daarom doorgaans pas aanbeveling als schot voor de boeg de
salarisdoorbetaling op te schorten zodra blijkt dat de verslaafde medewerker weigert
zich hiervoor onder behandeling te stellen.
Indien dit schot voor de boeg niet tot de gewenste bijsturing leidt, ligt voor u de weg
open om de arbeidsovereenkomst met uw onwelwillende medewerker op een effectieve
wijze te beëindigen. Dat kan dan zowel door middel van een ontslag op staande voet als
door de kantonrechter te vragen de arbeidsovereenkomst "wegens een dringende
reden" te ontbinden. De laatstgenoemde route heeft doorgaans de voorkeur omdat
daarmee op korte termijn zonder al teveel financiële risico's definitieve gerechtelijke
zekerheid kan worden verkregen over de juistheid van uw gekozen maatregel. Er zijn
legio voorbeelden van rechterlijke uitspraken waaruit blijkt van rechterlijke instemming
met een dergelijke beëindiging zonder vergoeding. In een enkel geval koos de rechter
er wel voor de werknemer een vergoeding toe te kennen, namelijk voor de periode dat
hij wel goed had gefunctioneerd. Gelet echter op de overige gepubliceerde rechtspraak
ziet het er evenwel naar uit dat deze rechter in deze opvatting alleen staat.
Er is in het verleden langdurig geprocedeerd over de vraag of voor ontslag op staande
voet tevens nodig zou moeten zijn dat de werknemer van zijn gedragingen een verwijt
kan worden gemaakt. In 2000 heeft de Hoge Raad uitgemaakt dat een ontslag op
staande voet ook kan plaatsvinden zonder dat van een verwijt sprake is. Het betrof een
geval van een werknemer die door dronkenschap niet in staat was zijn werk uit te
voeren. Hij voerde aan dat zijn excessieve alcoholmisbruik het gevolg was van een
ziekte, namelijk depressieve klachten en dat hem daarvan dus geen verwijt zou kunnen
worden gemaakt. De Hoge Raad benadrukte echter dat voor het ontslag op staande
voet als criterium geldt dat sprake moet zijn van "daden, eigenschappen of gedragingen
van de werknemer" die tot gevolg hebben dat "van de werkgever redelijkerwijs niet kan
gevergd worden de arbeidsovereenkomst te laten voortduren". Daarvoor is dus niet
vereist dat de werknemer van zijn gedragingen ook een verwijt moet kunnen worden
gemaakt.
In uw geval lijkt geen sprake te zijn van een medewerker met incidenteel
alcoholgebruik. Niet alleen betrapt u hem met regelmaat op een alcohollucht, het
beïnvloedt kennelijk bovendien zijn functioneren. U zegt dat u hem een laatste
waarschuwing heeft gegeven. In uw geval adviseer ik eerst nog eens te proberen hem
te bewegen een kuur te ondergaan om van zijn alcoholverslaving af te komen. De
rechter kan dan zien dat het aan uw goede bedoelingen niet heeft geschort. Indien uw
medewerker die kuur weigert of indien die kuur niet aanslaat, kunt de salarisbetalingen
opschorten. Indien dat ook niet helpt, kunt u de kantonrechter verzoeken de
arbeidsovereenkomst wegens dringende reden te ontbinden. Indien u uitsluitend
dringende reden als grondslag voor ontbinding aanvoert, mag de kantonrechter bij
toewijzing geen vergoeding toekennen.
Mr. Marco C.J. Swart
www.advocaatarbeidsrecht.nl

Is alcoholverslaving een ziekte?

Het begrip 'ziekte' is niet in de wet gedefinieerd. Wel hebben rechters hun best gedaan
dit te definiëren. Uit verschillende rechterlijke oordelen komt naar voren dat de
verzekerde werknemer krachtens de Ziektewet aanspraak kan maken op ziektegeld bij
ongeschiktheid tot het verrichten van werk als sprake is van een "rechtstreeks en
objectief medisch vast te stellen gevolg van ziekte". Dat alcoholisme als een ziekte is te
beschouwen, kan niet uit de wet of de jurisprudentie worden vastgesteld. Wel
beschouwen de meeste rechters een ziekenhuisopname om een Antabus- of refusalkuur
te ondergaan als een arbeidsongeschiktheid die recht geeft op ziekengeld. Hieruit kan
worden afgeleid dat ziek zijn uitsluitend als gevolg van overmatig alcoholgebruik niet
snel als zodanig wordt aangemerkt en dus u het recht geeft uw verplichting tot
loondoorbetaling op te schorten.

Alcoholverslaving herkennen

Wat is alcoholverslaving?

Een verslaving aan alcohol wordt ook wel alcoholisme genoemd. Hierbij drinkt iemand zoveel drank dat het zijn of haar gezondheid schaadt of dat er problemen in het dagelijks leven ontstaan. Alcoholverslaving is de meest sociaal geaccepteerde verslaving in Nederland.

Hoe ontstaat een alcoholverslaving?

Een alcoholverslaving ontstaat niet zomaar, het is een geleidelijk proces. De volgende factoren hebben invloed op het ontstaan van een alcoholverslaving:

• erfelijkheid: net als alle andere verslavingen is een verslaving aan alcohol deels erfelijk bepaald. Als een van je ouders een alcoholverslaving heeft, dan heb je zelf een grotere kans om ook verslaafd te raken

• sociale acceptatie: veel mensen drinken teveel alcohol zonder dat het hun leven ontwricht, door deze sociale acceptatie wordt je niet zo snel teruggefloten bij teveel drinken

• problemen: veel mensen drinken hun problemen weg

Vaak ontstaat er een soort vicieuze cirkel, iemand heeft problemen, gaat drinken en raakt daardoor juist verder in de problemen, enz.

Hoeveel is teveel?

Voor vrouwen is meer dan 10 glazen alcohol per week teveel. Ook wordt er teveel gedronken wanneer er niet meer dan 1 alcoholvrije dag per week is. Dit is dus maximaal ongeveer 2 glazen per dag.

Voor mannen is meer dan 15 glazen alcohol per week teveel. Ook bij mannen geldt dat er meer dan 1 alcoholvrije dag per week moet zijn. Dit is dus maximaal 3 glazen per dag.

Er wordt ook teveel alcohol gedronken als iemand er lichamelijke of geestelijke klachten van ondervindt.
Wat zijn de gevolgen van een alcoholverslaving?

Er zijn vele gevolgen van alcoholverslaving:

Lichamelijke gevolgen van alcoholverslaving:

• leververvetting
• levercirrose (verlittekening van de lever), dit kan zelfs leiden tot een levertransplantatie
• ziekte van Korsakov, dit is een door alcohol veroorzaakte vorm van dementie
• hoger risico op suikerziekte (diabetes)
• hoger risico op een maagzweer
• hoger risico op andere verslavingen
• hoger risico op een ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis)

Niet lichamelijk gevolgen van alcoholverslaving:

• problemen op het werk
• problemen in de relatie
• problemen met betalen van de huur en andere vaste lasten
• vaak werkeloosheid
• soms uithuiszetting
• veel psychische problemen

Alcoholverslaving en werk

Waarom drinken mensen alcohol op het werk?

Als er iemand nieuw bij de ploeg komt, of als er iemand jarig is, wordt er een kleine drink georganiseerd. Dat hoort toch zo? Gaan de collega's tijdens de middag op café, dan kan een rondje voor iedereen toch geen kwaad? Een afspraak met de klant? Dan is een flesje wijn erbij misschien wel goed voor het cont(r)act. Vrijdagavond? Dan gaan we na het werk met de vaste 'kliek' nog iets drinken. Alcohol en werk, het lijkt op het eerste gezicht vanzelfsprekend, maar als je er even stil bij staat, is het een vreemde combinatie.

Kan het kwaad om te drinken buiten de werkuren?

Nog eventjes doorzakken op zondagavond voor de werkweek begint? Of midden in de week blijven plakken in je stamcafé? Je geniet van het leven, je amuseert je met vrienden,... Op het moment zelf heeft het weinig te maken met je werk. Maar als het eens heel vrolijk wordt, gaat de kater soms de volgende dag ook mee naar het werk. En ook al heb je geen kater, dan nog kan je na een avondje stappen de volgende dag nog onder invloed zijn - met alle risico's voor de veiligheid van dien. Je lever heeft namelijk anderhalf uur nodig om één glas alcohol af te breken. Ook als je er zogenaamd 'goed tegen kan'.

Wat doet alcohol met je werkprestaties?

5 à 10% van alle werknemers heeft een probleem met alcohol. Meestal gaat het over occasioneel overmatig gebruik waardoor je niet goed kan functioneren.

Je concentratie vermindert.
Je bent sneller vermoeid.
Je hebt meer moeite met complexe handelingen.
Je hebt een neiging tot zelfoverschatting.
Je werkt onnauwkeurig.
Je bent minder alert.
Je hebt een verstoorde waarneming en informatieverwerking.

Er is een groot verschil tussen af en toe een glas en, om het scherp te stellen, jarenlang dagelijks meerdere glazen drinken. Af en toe een glas: dat is lekker, je ontspant ervan, het kan voor een prettige sfeer zorgen,... Jarenlang te veel drinken: je verwerkt moeilijker nieuwe situaties, je wordt minder productief en creatief, je denkt langzamer, je geheugen neemt af, elk probleem wordt onoverkomelijk,... Dat je werkprestaties daaronder gaan lijden, spreekt vanzelf.
Zelfs af en toe te veel drinken is niet zonder risico. Nu en dan eens stevig doorzakken is vooral een veiligheidsprobleem (verkeersongevallen, ongevallen op het werk), maar geeft ook functioneringsproblemen (verkeerde beslissingen, ruzie, agressie, vandalisme) en het is niet goed voor je imago.

Is alcohol drinken op het werk gevaarlijk?

Wie jarenlang stevig drinkt, brengt vooral zijn gezondheid in gevaar. Maar, in combinatie met werk, is ook 'nu en dan een glaasje' niet zonder risico. Die lopende band volg je minder goed dan je zou willen. De gevarenzones komen vaker in beeld dan je lief is. Je ziet de gevolgen van belangrijke beslissingen minder scherp. Is er alcohol in het spel, dan maak je sneller fouten.

Wat kan de werkgever doen?

Sinds 1 april 2009 moet de werkgever een alcoholbeleid invoeren. Hij kan je aanspreken wanneer alcoholgebruik je functioneren negatief beïnvloedt en je eventueel doorverwijzen naar de bedrijfsarts. De werkgever kan ook regels invoeren over wat kan en niet kan inzake alcoholgebruik op het werk.

Wat kan je zelf (als collega) doen?

Kom altijd in actie als je denkt dat je zelf teveel drinkt of dat iemand die je kent teveel drinkt. Geef een signaal aan collega's met problemen, spreek erover, ook al is het soms een taboe. Wees niet bang dat je iemands grenzen overschrijdt of je bemoeit met zaken die je niet aangaan. Als je signalen geeft, ben je pas echt solidair.

Geen alcohol voor -16-jarigen

Op 10 januari wijzigde de alcoholwet. Die legt nu duidelijke leeftijdsgrenzen vast voor verkoop en schenken van alcohol aan jongeren.

Alcoholhoudende dranken (bier, wijn,…) mogen niet verkocht, geschonken of aangeboden worden aan jongeren onder de 16 jaar. Voor sterkedrank (jenever, vodka, maar ook alcopops waar rum of vodka in zit) ligt de leeftijdsgrens op 18 jaar. Wanneer iemand alcohol wil kopen, mag men een bewijs vragen dat men ouder is dan 16 of 18.

De wet wordt zo duidelijker: geen alcohol voor -16-jarigen. Niet op café, maar ook niet in de supermarkt of (nacht)winkel of drankautomaat. Deze duidelijke regel steunt op verschillende gezondheidsargumenten die ervoor pleiten dan men onder de 16 beter geen alcohol drinkt:

* De hersenen van kinderen en jongeren zijn nog volop in ontwikkeling. Alcohol verstoort die groei en kan, vooral bij regelmatig gebruik, leerproblemen en geheugenproblemen veroorzaken.
* Jongeren zijn tijdens de adolescentie op alle vlak nog in volle ontwikkeling: ze moeten hun eigen identiteit opbouwen, leren omgaan met succes en ontgoocheling, enz. Te veel alcohol verstoort die ontwikkeling en kan invloed hebben op karakter en gedrag.
* Het lichaam van kinderen en jongeren is kwetsbaarder en gevoeliger voor de effecten van alcohol. Jongeren wegen minder en hun lever is het niet gewoon om alcohol af te breken. Daardoor voelen ze de effecten van alcohol sterker dan volwassenen en weten ze niet goed waaraan zich te verwachten bij welke hoeveelheid.
* Jongeren beschikken vaak nog niet over de sociale vaardigheden om probleemsituaties ten gevolge van overmatig alcoholgebruik op te lossen. Ongevallen en riskant seksueel gedrag komen veel meer voor onder invloed van alcohol.
* Hoe jonger iemand met alcohol drinken begint, hoe groter de kans op een later drankprobleem. 40% van wie al voor z’n dertiende alcohol drinkt, ontwikkelt later een alcoholprobleem.

Alcohol, seks en vriendschap

Alcoholgebruik: De opwinding stijgt

Alcohol is een verdovende drug, die ook in de aangenaamste van alle omstandigheden iets meer verdooft dan je eigenlijk lief is:

• Je remmingen: je bent losser, socialer en iemand versieren lijkt een stuk makkelijker.
• Je beoordelingsvermogen: wie je versiert en door wie je versierd wordt, zal je worst wezen.
• Je spieren en je zenuwstelsel: je wordt onhandig en je hebt misschien wel seks, maar geniet er niet van.

Als man krijg je moeilijker een erectie of helemaal geen. Als vrouw vergeet je als je gedronken hebt misschien je pil te nemen, of word je misselijk en moet je overgeven. Dan kan die pil mee verdwijnen en ben je mogelijk niet meer beschermd.

Je aantrekkelijkheid daalt

Ben je behoorlijk boven je theewater, dan ben je absoluut niet aantrekkelijk voor anderen: je stinkt uit je bek, soms heb je zelfs moeten overgeven, je bent rood aangelopen en verspreidt een pittige zweetlucht, je kleren hangen onder het bier, je brabbelt en waggelt...
Onweerstaanbaar is anders!

Goeie seks?

Maak jezelf niks wijs, in dronken toestand scoor je meestal niet:

• Je hebt seks, maar je geniet er niet van.
• Je hebt seks die je in nuchtere toestand nooit zou willen.
• Je kan in een gevaarlijke situatie terechtkomen.
• Je vrijt onveilig en loopt misschien een seksueel overdraagbare ziekte op of raakt ongewenst zwanger.
• Je durft je niet meer te vertonen, je schaamt je, je voelt je vies.
• Je krijgt problemen met een goeie vriend of vriendin door vreemd te gaan of door te flirten met diens partner (of iets dergelijks).

Baby op komst?

Dat moet gevierd worden. Maar laat de champagne liever aan je voorbijgaan. Zelfs bij kleine hoeveelheden kan alcohol schadelijk zijn. Het vernauwt de bloedvaten zodat de foetus minder bloed en zuurstof krijgt. De foetus, die zoveel keer kleiner is dan de moeder, krijgt evenveel alcohol te slikken. Bovendien doet de foetus er veel langer over om de alcohol te verwerken. Dat kan na de geboorte leiden tot een lager lichaamsgewicht en slaap- en ademhalingsproblemen. Hoe meer alcohol, hoe groter de kans op een miskraam of een verstoorde ontwikkeling. Bij borstvoeding komt alcohol via de moedermelk in het lichaam van de baby terecht. Ook dan laat je alcohol beter achterwege.

Je maat houdt geen maat?

Een vriend of vriendin die te veel drinkt kan de sfeer in de groep behoorlijk verpesten. Hulp bieden aan iemand die misselijk wordt, ervoor zorgen dat hij of zij veilig thuis raakt of hem of haar naar het ziekenhuis brengen,... er bestaan leukere manieren om je weekend door te brengen.

Gaat iemand regelmatig over de schreef met alcohol, dan kan het op den duur echt gaan wegen op de vriendschap.

Merk je een aantal van volgende signalen op, dan is het de moeite waard om je vriend of vriendin aan te spreken op zijn of haar alcoholgebruik:

• Lijkt op korte tijd erg veranderd.
• Doet of zegt dingen die je nooit had verwacht.
• Doet niets van wat hij/zij belooft.
• Praat veel over alcohol, plant vooraf wanneer hij/zij gaat drinken en is vaak dronken.
• Wil anderen overhalen om ook te drinken of doet moeilijk als iemand anders wil stoppen.
• Gedraagt zich egoïstisch, lijkt vooral met zichzelf begaan en houdt geen rekening met anderen.
• Is niet meer geïnteresseerd in school, hobby's, vrienden, werk.
• Neemt zich soms voor niet meer of minder te drinken, maar kan het niet volhouden.
• Doet moeilijk als er niet gedronken kan worden.
• Drinkt steeds meer, zegt er goed tegen te kunnen.
• Reageert overdreven als iemand hem/haar aanspreekt over het drinken.
• Drinkt soms stiekem.
• Drinkt in gevaarlijke of ongepaste situaties, bijvoorbeeld op het werk, in de klas, in het verkeer.
• Komt regelmatig in de problemen door het drinken.

Als iemand te veel drinkt of regelmatig veel drinkt, spreek hem of haar daar dan op aan. Uiteraard haalt het niets uit als hij of zij dronken is, knoop beter achteraf een gesprek aan. Luister naar hem of haar en vertel ook wat je zelf te vertellen hebt. Spreek in IK-boodschappen ("Ik zag dat je weer erg dronken was") in plaats van JIJ-boodschappen ("Jij zou beter wat minder drinken"). Ga niet betuttelen. Doe normaal, stel vragen, geef goeie raad en bied perspectief. Laat niet over je heen lopen en los niet steeds de problemen van een ander op.

alcoholverslaving bij vrouwen

Als men 20 jaren geleden over alcoholisme sprak, dan dacht men automatisch aan mannelijke drinkers. Ook in studie en onderzoek over alcoholisme bleef de vrouw afwezig of tenminste onzichtbaar en conclusies van wetenschappelijk onderzoek in verband met alcoholisme betroffen meestal mannen.

De laatste jaren is de interesse voor vrouwelijke drinksters echter gegroeid. Het is zeker zo dat de alcoholconsumptie in het algemeen sedert de tweede wereldoorlog gestegen is, en daarmee de alcoholproblematiek, ook bij vrouwen. Bovendien zijn vrouwen met een alcoholprobleem zichtbaarder geworden. Zij komen méér dan vroeger in de hulpverlening terecht, zij het nog steeds schoorvoetend. Mannen drinken echter nog tweemaal zoveel als vrouwen en hebben er drie- tot viermaal zoveel problemen mee. Als we kijken naar de matige drinkers, dan is het verschil de laatste jaren kleiner geworden. Dit is echter vooral te wijten aan het feit dat mannen minder drinken dan vroeger, terwijl vrouwen boven de veertig juist méér zijn gaan drinken.

Vrouwen drinken op een andere manier dan mannen, in een andere context, om andere redenen, en ook de gevolgen van hun drinken zijn ietwat verschillend.

Maar laten we eerst eens bekijken wat alcohol ons doet, ongeacht of we nu man of vrouw zijn.

Alcohol en alcoholisme Afhankelijkheid van alcohol, alcoholverslaving, of 'alcoholisme' is een laatste stadium in een proces.

• Het begint zeer onschuldig. We leren de effecten van alcohol kennen én waarderen: het doet ons vlotter praten, neemt remmingen weg, we voelen er ons 'warmer' door en de sociale contacten lopen beter "gesmeerd". Een glaasje kan ook gezelligheid brengen wanneer we in ons eentje voor de televisie zitten. Tenminste dat is wat we van alcohol verwachten... We beginnen te experimenteren en zoeken de drank die ons het beste ligt. Vrouwen beginnen hier meestal later mee dan mannen.
Tot zover echter geen probleem, achteraf hebben we nergens last van.

• We kunnen de effecten van alcohol echter ook beginnen zoeken. Dit kan een geleidelijke evolutie zijn of plots optreden, naar aanleiding van een pijnlijke gebeurtenis: een scheiding, een sterfgeval of een andere moeilijke overgang in het leven. Van sporadisch genotmiddel wordt alcohol een soort van "zelfzorggeneesmiddel" of een redmiddel dat we steeds frequenter én in steeds grotere hoeveelheden gaan gebruiken. Dat moet wel, want onze tolerantie stijgt: we hebben met andere woorden meer nodig om hetzelfde effect te bereiken. We worden dus afhankelijker, hoewel we zelf nog het gevoel hebben dat we ons alcoholgebruik onder controle hebben. Het geeft een licht euforisch gevoel, en nu en dan ook een "kater", maar verder heeft alcohol op ons leven geen al te grote invloed.
In het beste geval realiseren we ons wél dat ons drankgebruik een kritiek punt heeft bereikt , en nemen we maatregelen om te minderen. In dit stadium kan dat nog.

• Als we niet reageren, kunnen de nadelige gevolgen van ons alcoholgebruik sterker en sterker worden: we verliezen de controle, we moeten méér en méér drinken om hetzelfde effect te bereiken en na de euforie krijgen we steeds vaker te kampen met negatieve gevoelens. Ons alcoholgebruik veroorzaakt allerhande problemen: ontwenningsverschijnselen, slecht functioneren op het werk, geheugenverlies, ruzies... We zijn in een schadelijke afhankelijkheid beland maar accepteren dit niet. We ontkennen dat ons alcoholgebruik problematisch is, en trachten dit met allerlei argumenten goed te praten.
Om ons te beschermen tegen die negatieve gevoelens en tegen de ontwenningsverschijnselen -om ons m.a.w. terug een beetje 'normaal' te voelen- gaan we opnieuw drinken. Zo onderhoudt de verslaving zichzelf en komen we in een vicieuze cirkel terecht, zowel lichamelijk (dervingsverschijnselen 'vragen' opnieuw alcohol) als geestelijk (schuld- en schaamtegevoelens, angst, depressie lossen we op door opnieuw te drinken).

• De verslaving krijgt een autonome functie en beheerst ons leven, maar we blijven ontkennen. Familie, vrienden en werk worden er onbewust in meegezogen (codependentie), tot we ook die contacten kwijtspelen en sociaal in een vicieuze cirkel terechtkomen. Eens dit punt bereikt is, wordt het zeer moeilijk, zoniet onmogelijk om tot een normaal drinkpatroon terug te keren.
zie ook artikel : Test jezelf: Alcoholverslaving

Een 'vrouwelijk' drinkpatroon?
Vrouwen drinken meer alleen en verborgen, en vooral thuis. Vroeger dan mannen zullen ze op een bepaald moment hun drankgebruik verbergen. Dit leidt echter tot sociale isolatie, wat opnieuw een aanleiding wordt om te drinken. Uit schaamte houdt de onmiddelijke omgeving alles angstvallig verborgen, waardoor de hulpverlening soms lang uitblijft.

Een vrouw drinkt ook meer regelmatig: een dagelijks "rantsoen" laat haar lange tijd toe om haar routinewerk uit te voeren, zeker als het om huishoudelijke klussen gaat.

Belangrijk is de vaststelling dat vrouwen sneller doorheen de verschillende stadia evolueren naar verslaafd drinken. Dit is te verklaren vanuit een ontbreken van sociale controle, zeker bij alleenstaande en bij werkloze vrouwen.

En tenslotte vermelden we nog dat vrouwen, méér dan mannen, alcoholmisbruik combineren met medicatiegebruik of -misbruik. Eén en ander heeft te maken met het feit dat vrouwen met alcoholgerelateerde problemen gemakkelijker naar de huisarts stappen met klachten zoals slaapmoeilijkheden, zenuwachtigheid enz. zonder hun drankprobleem te vermelden. Artsen schrijven heel snel aan vrouwen psychofarmaca voor, zonder stil te staan bij eventueel drankmisbruik.

Waarom drinken vrouwen ?
Alcoholisme wordt bij vrouwen dikwijls als "probleemdrinken" bestempeld, althans zo zou het zeker beginnen. Vrouwen zouden effecten nastreven zoals de verlichting van persoonlijke onvrede en spanning, meer zelfvertrouwen, positiever over jezelf gaan denken, assertiever durven zijn of weerstand tegen sex overwinnen.

Grosso modo kunnen we vier soorten strategieën onderscheiden:

1. De verdovingsstrategie: niet hoeven te herinneren. Het gaat hierbij om pijnlijke gevoelens die verbonden zijn met traumatische belevenissen zoals mishandeling, verwaarlozing, seksueel misbruik, enz. De cijfers die in dit verband worden genoemd variëren van 12 tot 67%, wat toch betekent dat volgens bepaalde onderzoeken de helft of méér van de vrouwen met middelengebruik ook seksueel misbruikt werden.

2. De roesstrategie: even "weg" zijn, niet verantwoordelijk zijn, controle verliezen zodat gevoelens waar normaal geen ruimte voor is, kunnen toegelaten worden. We koesteren de hoop dat contacten vlotter zullen verlopen en dat seksuele remmingen wegvallen, wat ook de oorzaak mag zijn.

3. De aanpassingsstrategie: toch verder leven - 'het uithouden' - ondanks de onvrede over bv. een onbevredigende relatie, rolpatronen, taken, plichten waarin men zich gevangen voelt of situaties waarin de draaglast de draagkracht overstijgt. De zorgplicht die in onze maatschappij als een evidentie op de vrouw rust, kan bij haar heel wat schuldgevoel en onzekerheid opwekken.

4. De performance-strategie: we drinken om ons een houding te geven in moeilijke situaties of om een imago hoog te houden, bv. om "mee te doen" met mannen of om 'geëmancipeerd' te lijken. Alcohol heeft immers naast de psychische effecten ook een symboolfunctie : het staat voor stoer, avontuurlijk, zeker bij mannen maar ook bij sommige vrouwen. Vooral bij vrouwen die een "mannenberoep" uitoefenen is drinken soms een middel om door de mannelijke collega's als gelijke te worden aanvaard.

• Ook bij lesbiennes is drankmisbruik soms een manier om zich te handhaven, en tegelijk een grote kwetsbaarheid te verbergen.
• Het is een cliché geworden dat vrouwen drinken om problemen en situaties die hun spanningen geven het hoofd te bieden, terwijl mannen drinken om zgn. 'positieve' redenen, nl. om het plezier in gezelschap nog te vergroten. Wanneer mannen drinken om spanningen weg te werken, gaat het meestal om beroepsgebonden stress. Vrouwen trachten door drankgebruik aan intermenselijke spanningen te ontsnappen, en de problemen die hierdoor ontstaan, situeren zich ook vooral op het terrein van haar relatie met de omgeving.
• Dat vrouwen relatieproblemen vaker aanhalen als oorzaak van hun drankgebruik is niet verwonderlijk, omdat zij in het algemeen meer "relatiegericht" zijn en zich ook meer verantwoordelijk voelen voor eventuele problemen die in het gezin opduiken.
• Crisissen en overgangen in de gezinssituatie kunnen tot drankmisbruik leiden of een reeds aanwezige alcoholafhankelijkheid in een versnelling brengen. Voorbeelden zijn het verlies van een partner door scheiding of overlijden, ouders die sterven, kinderen die het huis uitgaan (het "lege nest"- syndroom), miskramen...

• Het drinkgedrag van de partner speelt een zeer grote rol. Vrouwen met drankproblemen hebben vaker een overmatig drinkende partner. Sommige vrouwen beginnen te drinken om het drinken van hun man te controleren of om zich weerbaarder te voelen tegenover hem als hij gedronken heeft.
• Er bestaat ook zoiets als een "familiedrinkgeschiedenis." Vrouwen hebben frequenter verwanten met alcoholproblemen in de familie dan mannen: een ouder, een broer of zus, grootouders ... Dochters van alcoholisten kiezen bovendien niet zelden een partner die ook een alcoholist is, zeker als zij reeds als kind, gezien de moeilijke gezinssituatie, veel verantwoordelijkheid moesten dragen. In ieder geval zijn zij, meer dan andere kinderen, geneigd om zich in emotionele relaties opnieuw te laten gebruiken en schuld en verantwoordelijkheid op zich nemen. Niet zelden trouwen ze met een alcoholist of ontwikkelen ze zelf een verslavingsprobleem.
• Onder de vrouwen met problematisch alcoholgebruik vindt men zowel thuiswerkende als buitenhuiswerkende vrouwen. Bij de thuiswerksters zorgen de kleine leefwereld, het isolement, het gemis aan waardering, de monotonie van de nooit voltooide huishoudelijke taken en de financiële afhankelijkheid begijpelijkerwijze voor veel onvrede en frustratie. Buitenshuis werkende vrouwen kampen dan weer met de belasting van een dubbele dagtaak, waarbij ze voortdurend moeten schipperen tussen de verantwoordelijkheden in het gezin en de vereisten van de job. Dit kan tot overspanning en vermoeidheid leiden, die ze trachten weg te werken met een glaasje bij het thuiskomen.
Toch blijkt de hoge werkdruk bij vrouwen geen directe invloed te hebben op alcoholgebruik, terwijl dat bij mannen wél het geval is.

• Er is veel gepraat en geschreven over het zgn. maatschappelijk stigma dat rust op vrouwen die drinken. Dit speelt ongetwijfeld een belangrijke rol, en wel op verschillende manieren. Drinken is van oudsher in onze maatschappij een hoofdzakelijk mannelijk gedrag. En hoewel er veel veranderd is en niemand nog raar opkijkt als een vrouw alcohol drinkt, wekt een vrouw die dronken is wél veel reactie op. Zowel door mannen als door sexegenoten, en ook door zichzelf wordt ze méér veroordeeld. Dit maatschappelijke taboe maakt het voor vrouwen moeilijker om met hun drankprobleem naar buiten te komen.

Karakteristieken van vrouwen met drankproblemen
Los van de psychosociale context nu, kunnen we ons afvragen of vrouwen die drinken in psychologisch opzicht verschillen van vrouwen die niet overmatig drinken. Welnu, eigenlijk zijn er geen wezenlijke verschillen. Het zijn vrouwen met emotionele problemen en met een lage zelfwaardering. De kloof tussen hoe men zichzelf in realiteit ervaart en hoe men zou willen zijn is soms erg groot, en alcohol helpt om de illusie te scheppen dat je uw ideaalbeeld beter benadert. Bij vrouwen hangt dat zelfwaardegevoel bovendien veel meer af van wat anderen over haar denken, of van hetgeen zij denkt dat anderen over haar denken. Vrouwen krijgen gemakkelijk het gevoel van te falen of tekort te schieten als zij de overvloed aan verwachtingen niet kunnen waarmaken.

Vrouwen die drinken zouden ook een zwak lichaamsbeeld hebben. Dit behelst niet enkel hoe ze hun uiterlijk inschatten, maar ook hun gezondheid en hun lichamelijke vaardigheden.

Tenslotte hebben de meeste probleemdrinksters moeilijkheden om op te komen voor zichzelf, of om boosheid of woede te uiten. De energie die hieruit zou kunnen vrijkomen wordt eerder tegen zichzelf gericht: de vrouw voelt zich schuldig en depressief.

Uit onderzoek blijkt dat bij vrouwen met alcoholmisbruik een groter aantal zelfmoordpogingen, meer angststoornissen en psychoseksuele stoornissen voorkomen, en dat ze in het algemeen hoger scoren op neurotische en psychotische schalen in vergelijking met mannen. Bij mannelijke alcoholisten stelt men meer antisociale persoonlijkheidsstoornissen vast. De vraag is natuurlijk of deze stoornissen niet juist het gevolg zijn van het alcoholgebruik.

Tenslotte vermelden we nog dat vrouwen, méér dan mannen, bepaalde gebeurtenissen vernoemen die hun problematisch drankgebruik in de hand hebben gewerkt. Hierbij spelen vooral verlieservaringen een rol.

Gevolgen van alcoholmisbruik Lichamelijke kwetsbaarheid
• Vrouwen zijn lichamelijk kwetsbaarder dan mannen voor de negatieve effecten van alcohol. Vrouwen zijn sneller dronken dan mannen, omdat het metabolisme van alcohol bij vrouwen sneller gaat. Door hun lagere lichaamsgewicht en hun kleinere volume lichaamsvocht is de concentratie alcohol in het bloed en dus ook in de vitale weefsels snel hoger. Bovendien gebeurt de alcoholafbraak in de maag door het alcoholdehydrogenase-enzyme minder efficiënt bij vrouwen dan bij mannen. De lever wordt sneller en zwaarder aangetast: vrouwelijke drinksters krijgen daardoor al in een vroeger stadium van hun verslaving te kampen met alcoholische hepatitis en vooral met levercirrose.

• Ook hersenbeschadiging treedt sneller op. Dit is structureel waarneembaar met CT- scans, en het blijkt ook uit prestaties op psychologische testen.

• Tenslotte veroorzaakt alcoholmisbruik bij vrouwen, net zoals bij mannen, ernstige stoornissen in het metabolisme (opgebazen uiterlijk) en leidt het tot voedingstekorten (wie overmatig drinkt eet niet meer)...

• Tot de typische "vrouwelijke" gevolgen van drankmisbruik behoren de mogelijke correlatie met borstkanker, de ontregeling van de menstruele cyclus, de verhoogde kans op miskraam, en het Foetaal Alcoholsyndroom.
Tal van onderzoeken bevestigen dat overmatig alcoholgebuik schadelijke effecten kan hebben op de foetus, gaande van een licht afwijkend geboortegewicht tot ernstige afwijkingen van het centrale zenuwstelsel, groeiachterstand, karakteristieke gelaatsafwijkingen, orgaanafwijkingen, en zelfs tot doodgeboorte. Het Foetaal Alcoholsyndroom is zeer variabel en wordt beïnvloed door de hoeveelheid drank, de manier waarop de moeder drinkt en wanneer ( tijdens de zwangerschap zouden er zgn. "kritische" periodes zijn). De conclusies in dit verband zijn echter niet altijd eensluidend.
zie ook artikel : Zwangerschap en verslaving

Geestelijke kwetsbaarheid
Psychosociaal zijn vrouwen eveneens kwetsbaar. Doordat de vrouw én haar omgeving het drankmisbruik zo lang mogelijk willen verbergen, komt het probleem gemakkelijker in een stroomversnelling terecht. Tegelijk blijft de hulpverlening vaak te lang uit: gemiddeld hebben vrouwen met alcoholproblemen 5 jaar zwaar gedronken vooraleer ze hulp zoeken. Intense schaamte-en schuldgevoelens, vooral tegenover de kinderen, halen het lage zelfwaardegevoel nog meer naar beneden. Het hele gezin wordt mee geïsoleerd, omdat ook de kinderen en de partner op school en in de buurt de afkeuring aanvoelen die hun moeder/vrouw te beurt valt. Hoe zwaar het drankprobleem van de moeder doorweegt, hangt af van de mate waarin de gezinsrituelen (maaltijden, feesten ...) door het drankmisbruik worden verstoord.
zie ook artikel : Test jezelf: Wat weet je over alcohol?

Hulpverlening
Algemeen zoeken vrouwen gemakkelijker hulp voor lichamelijke en psychische gezondheidsproblemen. Wanneer het evenwel om drankmisbruik gaat, weerhoudt angst voor verwerping en voor het beschamende label van 'alcoholiste' haar om met het probleem naar buiten te komen. Ze zoekt misschien wel hulp voor alcoholgerelateerde klachten, maar zwijgt over de vermoedelijke oorzaak ervan. Anderzijds wordt het alcoholprobleem maar al te vaak niet serieus genomen, niet door hulpverleners van de eerste lijn, zoals de huisarts, niet door de partner, die het liever zolang mogelijk verborgen houdt, en evenmin door de werkomgeving.

Meestal zijn het ernstige gezinsproblemen die de vrouw, spijtig genoeg slechts na een grote crisis, uiteindelijk in de hulpverlening doen belanden. Nochtans: hoe eerder kan worden ingegrepen in de alcoholgeschiedenis, hoe beter. Onderzoek heeft uitgewezen dat vrouwelijke probleemdrinksters met een kortere drinkgeschiedenis die nog sociaal stabiel zijn en geen bijkomende medicatieafhankelijkheid hebben, beter reageren op korte interventies dan mannen. Het doel van zo'n interventie is een betere controle over het drinken te verwerven. Ook op zelfhulpmethodes -stap voor stap, met een instructieboekje, met of zonder begeleiding zouden deze vrouwen beter reageren.

Voor veel vrouwen is het engagement tegenover de kinderen de beste motivatie om hun drankprobleem aan te pakken, en andersom vormen de kinderen vaak ook de beste steun voor de moeder.

Voor ambulante hulpverlening kan men terecht in één van de Centra voor Alcohol en andere Drugproblemen (CAD) die in de meeste grote Vlaamse steden werden opgericht. Mede onder impuls van de groeiende belangstelling voor deze problematiek vanuit de groep "Vrouw en Hulpverlening in Vlaanderen" (VHV) - dit is een overkoepelend orgaan voor vrouwgerichte hulpverlening - is men er gevoeliger geworden voor specifieke vrouwgerichte facetten van de behandeling .

De verslaving kan echter in die mate verankerd zitten in het leven en in de persoon, dat een opname in een algemeen ziekenhuis of nog beter in een ontwenningskliniek noodzakelijk blijkt om de vicieuze circels te doorbreken. Zo'n weliswaar kort verblijf in een kliniek betekent een ingreep van buitenaf waarbij de verloren gegane controle over het drinken voor een korte periode overgenomen wordt door de klinieksetting. Ernstige ontwenningsverschijnselen zoals epileptische toevallen worden er door medicatie opgevangen. In sommige ontwenningsklinieken - of ontwenningsafdelingen binnen een Psychiatrisch Ziekenhuis - wordt aan specifieke vrouwgerichte hulpverlening gedaan.

Wat moet zo'n specifieke vrouwgerichte behandelingsmethode behelzen? We beperken ons hier tot enkele accenten.

1. Vermits de alcoholistische vrouw schuldbeladen en beschaamd, al dan niet uit eigen beweging, de stap naar de hulpverlening zet is het van het allergrootste belang dat men deze moeilijke stap positief onderstreept. Het belangrijkste is dat zij zich als persoon gezien en aanvaard weet, eerder dan als 'alcoholiste'.

2. Interventies van hulpverleners moeten er in de eerste plaats op gericht zijn haar zelfwaardegevoel en zelfredzaamheid te vergroten. Aldus wordt een onmisbare basis gelegd opdat de vrouw zelf het probleem zou kunnen aanpakken. Anderzijds moet haar aandacht getrokken worden op de zorgwekkende gevolgen van het alcoholgebruik.

3. Natuurlijk moet gewerkt worden aan het herstel van het puin dat het alcoholgebruik achter zich liet: gezondheid, materieel, relationeel ...

4. Samen gaan kijken waartoe het drinken allemaal dient, m.a.w. een grondige functionele analyse van het drankprobleem, leidt niet alleen tot inzicht maar ook tot het ontdekken van alternatieve manieren om moeilijke situaties het hoofd te bieden.

5. Achterhalen waar de onvrede zit, de woede en de pijn, de niet verwerkte gebeurtenissen in de levensgeschiedenis.

6. Nagaan hoe de vrouw meer voor zichzelf kan zorgen, waar ze kan van genieten, welke rollen in het leven haar bevredigen en welke niet.

Tenslotte moet de onmiddelijke omgeving erbij betrokken worden: partner, kinderen, vrienden enz.

Het hervalrisico wordt kleiner naarmate er een sterk ondersteunend netwerk is (bv. AA) na de behandeling, en naarmate de vrouw zich kan engageren in productieve rollen en vrijetijdsbestedingen. Het belang van zelfhulpgroepen kan niet voldoende benadrukt worden.

alcoholverslaving: erfelijke aanleg?

Alcoholproblemen ontstaan door een combinatie van factoren. Erfelijkheid kan hierbij een rol spelen. Erfelijkheid is nooit de enige reden dat iemand alcoholproblemen krijgt. Het karakter van iemand, en hoe hij/zij omgaat met problemen zijn ook van invloed. Zijn of haar omgeving is ook invloed, bijvoorbeeld als vrienden ook veel drinken, of iemand werkt in een café waar de hele dag wordt gedronken.

De meeste kinderen van ouders met alcoholproblemen krijgen zelf géén alcoholproblemen. Ze hebben wel meer kans op deze problemen dan andere kinderen. Sommigen hebben een erfelijke aanleg. Als iemand erfelijke aanleg heeft voor problematisch alcoholgebruik dan is de kans op teveel drinken verhoogd. Het betekent dus niet persé dat die persoon ook alcoholproblemen krijgt.

In het algemeen wordt aangenomen dat ook erfelijke aanleg een rol speelt bij alcoholisme. Het is zeker niet zo dat je als kind van een zware drinker bij voorbaat tot het alcoholisme bent verdoemd, maar de kans op problemen met alcoholgebruik is wel groter. Dit is uiteraard deels het gevolg van omgevingsfactoren; je groeit immers op in een milieu waarin alcohol geaccepteerd en beschikbaar is. Onderzoek wijst echter uit dat alcoholisme ook letterlijk in je genen kan zitten. Zelfs als je opgroeit in een gezin waarin geen druppel alcohol wordt gedronken, heb je als kind van een alcoholist namelijk toch meer kans om op latere leeftijd ook aan de drank te raken.

Volgens de meeste onderzoeken hebben kinderen van alcoholisten drie tot vier keer meer kans om alcoholist te worden dan kinderen die opgroeien in een "alcoholarm" gezin. De bijdrage van erfelijke aanleg hierin kun je proberen te achterhalen door eeneiige tweelingen (die genetisch gelijk zijn) te vergelijken met anderen. Uit de meeste van dergelijke onderzoeken blijkt dat het effect van genetische factoren (circa 60%) iets belangrijker is dan dat van omgevingsfactoren (ongeveer 40%). Hoe die erfelijke aanleg voor alcoholisme verder precies in elkaar zit is nog onduidelijk, hoewel inmiddels wel enkele genen zijn gevonden die iets met een verhoogde kans op alcoholisme te maken lijken te hebben.